„Не одам на Земјоделски, не сакам да копам“ е погрешна перцепција на младите. ФЗНХ нуди иднина и просперитет, вели проф. Зоран Поповски
Проф. д-р Зоран Поповски ни објасни како се открива ГМО во храна, како се изолира ДНК, но и како сето тоа може да се искористи за напредок во производството на храна
Дипломата стекната на Факултетот за земјоделски науки и храна (ФЗНХ) ни е признаена, кадар знаеме да подготвиме, останува уште да им покажеме на младите луѓе дека ова што овде го учат значи просперитет, вели проф. д-р Зоран Поповски од оваа образовна установа во Скопје.
- Предизвикувачки е, интересно е. Перцепцијата кај младите луѓе е следна: „Не одам на Земјоделски, не сакам да копам“. И таа е погрешна. Нека повелат да видат какви лаборатории имаме и што сè испитуваме, како добиените податоци може да го променат животот на подобро. Не претерувам кога го велам ова. Нудиме можности и за иднина и за просперитет – вели професорот.
Проф. Поповски, освен на матичниот факултет, предава и на Државниот универзитет во Охајо, Новосибирскиот државен универзитет, Универзитетите во Лунд – Шведска, во Витербо – Италија, на универзитетите во Белград, Сараево. На ФЗНХ е шеф на Катедрата за биохемија и генетичко инженерство во која се наоѓа и лабораторијата за ГМО, која е најсовремена од таков вид на Балканот. Во неа се едуцираат млади научници од Србија, Хрватска, Црна Гора, Босна и Херцеговина, Косово, Албанија и од Русија. Ни објасни и ни покажа како се откриваат генетички модифицирани организми (ГМО) во храна, како се изолира ДНК, но и како сето тоа може да се искористи во напредувањето на производството и контролата на храна. Едноставно, сè што може да се сработи на хуман материјал (а го гледаме на CSI каналот), во лабораторијата се работи на материјал од биолошко потекло. Поразговаравме за ГМО-храната, за која професорот вели дека е сурова реалност, но може и мора да се контролира.
Како се проверува ГМО во храна?
Кога се испитува дали во некоја храна-производ има ГМО, прво се прави негова хомогенизација (се доведува во прашеста форма). Потоа со примена на најразлични техники се изолираат ДНК или РНК, па следува електрофоретска проверка на квалитетот.
- Во следниот чекор добиениот примерок се става во тубички и сегмент од изолираната ДНК со кој е направена генетичката модификација се мултиплицира во милијарда копии на PCR-апаратот. Следува проверка за тоа дали има ГМО, а ако има, се проверува колку има, затоа што согласно законот, дозволено е присуство до 0,9%. Ние исто така следиме што се случува на тој план во Европа и во светски рамки. Имено, постои европска мрежа на ГМО-лаборатории и светска мрежа за биосигурност, па ако на пример откриеме неавторизиран ГМО (неодобрен за употреба) преку овие меѓународни системи, лабораторијата информира што сме откриле. Во моментот во ЕУ има 40-ина одобрени за употреба, авторизирани ГМО - објаснува професорот.
Кога станува збор за ГМО, тој смета дека најзначајна е контролата.
- Да се изразам поразбирливо, мора да се дува на јогурт. Тоа значи дека треба да се продолжува времето на експериментирање кај животни што се хранат со ГМО-храна зашто не сме баш сигурни дека нема штетно влијание врз здравјето, иако досега нема сигурни докази за штетно влијание. Инаку, најголем процент од сточната храна е ГМО. Без разлика што кај нас е забранета, мислам дека сепак се користи. Притисокот на јавноста врз оние што носат одлуки треба да биде поголем за да се прошируваат истражувањата за алергогеност, токсичност и за можни последици од ГМО-храна - вели Поповски.
Од друга страна, ГМО не може да се исклучи од секојдневието.
- До осумдесеттите години од минатиот век дијабетичарите користеа свински инсулин, кој знаеше да направи алергии, го немаше доволно... Денес има човечки инсулин колку сакате. Едноставно, го изолирате човечкиот ген за инсулин, го ставате во генетички модифицирана бактерија и на тој начин генски ја модифицирате и ја претворате во жива фабрика за производство на човечки инсулин, со што се спасуваат животите на милиони луѓе во светот. Дали сега треба да фрлам анатема врз ГМО? – објаснува професорот.
Молекуларни анализи за поквалитетно и поуспешно производство
Тој дипломирал биологија и биохемија, а докторирал на Факултетот за земјоделски науки и храна во Скопје, на примена на современи ДНК-методи во сточарството.
- Ќе се обидам да ви доловам колку се значајни молекуларните анализи и зошто велам дека тука е просперитетот и иднината за развојот на земјоделството и сточарството. На пример, со примена на современи ДНК-методи во селекција на домашни животни преку промени во одредени маркери утврдуваме чие млеко е подобро за производство на сирење во овчарството, говедарството и козарството. Кај свињите постои т.н. стрес-синдром кој е резултат на мутација на еден ген кој го афектира квалитетот на месото, кое станува бледо, меко и воденикаво. Со исклучување на носителите на оваа мутација со селекција се избегнува оваа појава во производството на свинско месо. Сето тоа ние го работиме во нашите лаборатории - вели професорот.
Вакви методи може да се применуваат и во производството на домати, како и во идентификацијата на причинителите на многубројни болести кај растенијата.
- Идејата е сите овие современи методи да најдат широка примена, што од друга страна значи дека е неопходна поддршка од страна на државата, односно само 0,1% од 150. милиони евра предвидени за субвенции да се одвојат за ваков вид истражувања. Во секој случај, може и треба да се искористат овие можности што ги нуди науката, а кои се дел и од наставниот процес на нашиот факултет - вели проф. Поповски.
Ни објасни дека се труди да ги научи студентите да размислуваат и да анализираат како да го применат своето знаење, како да бидат конкурентни на пазарот на трудот.
- За унапредување на образованието кај нас има три магични збора ПРАКСА, ПРАКСА И ПРАКСА – заклучи професорот.