Замислете да вложите години труд, посветеност и надеж во своето образование, да ја добиете дипломата со гордост и потоа да се соочите со тешкотии при пронаоѓање работа што навистина одговара на вашите знаења и интереси. Во време кога сите зборуваат за „економија на знаење“, реалноста на многу млади укажува на предизвик - јаз меѓу она што се учи и она што се бара на пазарот.
Многумина се движат меѓу желбата да се изградат и чувството дека системот не ги поддржува доволно. Дипломата често не е доволна за полесен влез на пазарот, особено без практично искуство или поврзаност со работодавци. Тоа не значи дека образованието нема вредност, напротив, вложувањето во знаење е една од најдобрите долгорочни инвестиции. Но за да биде навистина ефективно, мора да се надгради со практични искуства, применливи вештини и системска поддршка.
Ова истражување отвора важни прашања: Како да ги подготвиме младите за светот што ги чека по студиите? и Како да ги поврземе академските програми со динамиката на трудот? Преку податоци, гласови на студенти и увид во индустриски трендови, се бара начин како образованието и вработувањето да станат сојузници во градењето успешна и одржлива иднина за младите.
Ангела Огненоска проф. д-р Виолета Цветкоска
Цел на истражувањето:
Наместо само да се регистрираат бројки за невработеност, истражувањето се фокусираше на причините зад тие бројки - зошто младите и покрај тоа што се образовани, не се вработуваат или прифаќаат работни позиции што не одговараат на нивната стручност. Целта не беше само дијагноза, туку и прв чекор кон лекување на оваа долготрајна структурна болест. Истражувањето се стремеше да ги идентификува секторите во кои се создава кадар што пазарот не го бара, како и оние каде што реално недостигаат вештини и работна сила, клучен чекор за ефективно управување со човечкиот капитал во земјата.
Дополнително, истражувањето имаше цел да поттикне свесност кај младите дека изборот на кариера не треба да биде случајност, туку стратегија заснована на факти, аналитика и проекции. Преку резултатите се испраќа порака дека образованите избори треба да бидат информирани, а не водени само од трендови. На крај, се постави и поширока цел: иницирање соработка помеѓу универзитетите, бизнис-секторот и државните институции за изградба на систем што е проактивен, флексибилен и одржлив, систем што ќе одговори на реалните потреби на младите и на економијата.
Методологија:
Истражувањето ја следеше логиката „едноставно, но суштинско“. Анкетниот инструмент не беше само збир на прашања, туку алатка за откривање на реалните гласови, ставови и предизвици на младите. Прашалникот беше дизајниран за да ги истражи искуствата и очекувањата на младите во однос на нивната вработливост по завршување на студиите. Содржеше 20 прашања поделени во три целини: образовен пат и стекнати вештини, тековен или минат работен статус и перцепција за поврзаноста меѓу студиите и реалните пазарни потреби. Анкетата ја пополнија 300 испитаници, сегашни и поранешни студенти од државни и приватни универзитети во Северна Македонија.
Покрај анкетата, беа обработени и податоци од Државниот завод за статистика за да се пресмета таканаречената „сатурација по индустрии“. Овој пристап овозможи квантитативна процена на несразмерот меѓу бројот на дипломирани кадри и достапните работни места, тема што честопати се третира само описно. Комбинирајќи квантитативна и квалитативна анализа, истражувањето доби длабочина и релевантност, што го прави корисен ресурс не само за креаторите на јавни политики, туку и за младите кои ја планираат својата професионална иднина.
Што покажаа резултатите?
Анализата на демографските податоци открива интересен профил на учесниците во истражувањето. Најголемиот дел од испитаниците се млади луѓе на возраст од 22 до 25 години, токму генерацијата што е на прагот на влез во професионалниот свет. Повеќето се жени, со тековен статус на додипломски студии, што укажува на висока ангажираност и желба за градење на личната и професионална иднина уште за време на студирањето. Кога станува збор за насоките на студирање, доминираат студентите од бизнис и економија, информатички науки, инженерство, право и медицина, области кои традиционално се меѓу најбараните, но истовремено се и дел од клучната дискусија за усогласеност со потребите на пазарот на труд.
Значаен број од студентите споделиле дека се веќе вработени уште за време на нивните студии, тренд што може да се гледа како позитивен показател за зголемена иницијативност и рана интеграција во работната средина. Сепак, зад овој факт се крие и една важна порака: формалното образование сѐ почесто не ги задоволува економските потреби на младите, а пазарот на труд бара побрз и пофлексибилен пристап кон вработување.
Овој тренд ја отвора пошироката тема за тоа колку студиите се приспособени на реалните услови, дали им овозможуваат на студентите да работат паралелно, дали го препознаваат учењето преку искуство и дали им помагаат да го најдат вистинското место во професионалниот свет.
Интересен е и податокот дека голем дел од студентите работат во сектори кои не се поврзани со нивната стручност. Најмногу се вработиле во бизнис и економија, па следуваат угостителството и други услуги, што укажува на отвореност на овие индустрии за млад кадар, но и на недостиг од можности во нивната примарна област на студирање.
Истражувањето јасно го потврди значењето на неформалното образование и практичната обука како вистинска конкурентска предност на денешниот пазар на труд. Сѐ повеќе работодавци очекуваат искуство дури и од оние што штотуку дипломирале.
Овие сознанија испраќаат силна порака, потребна е реформа во пристапот кон учењето. Од модели засновани на теорија мора да се премине кон наставни практики што вклучуваат реални проекти, пракса, симулации и директно учество во решавање актуелни предизвици. Образованието треба да го охрабрува студентот не само да слуша, туку и да дејствува, да истражува и да се вклучи, затоа што токму тоа го прави препознатлив и подготвен за реалниот свет.
Понудата и побарувачката на труд не се само статистички категории, туку се живи, променливи процеси. Презаситеноста во здравството и социјалната заштита и информатичко-комуникациските технологии укажува дека зголемената популарност на овие области не била проследена со системско планирање. Индустриите каде што има реален недостиг, бизнис и администрација, инженерство, производство и градежништво бараат млад кадар, но таквиот кадар сè уште не излегува во доволен број од образовните институции. Ова е индикатор за потребата од ревизија на уписните политики и моделирање на образовната понуда.
Приспособено од Државен завод за статистика
Како понатаму: стратегии за премостување на јазот
Неопходна е стратешка трансформација на образовниот систем, во насока на одржливост и флексибилност. Истражувањето упатува на неколку приоритетни насоки:
- Праксата како мост: секој студент да помине низ структурирана, менторирана практична работа како предуслов за дипломирање.
- Интелигентно поврзување: да се развие национален дигитален портал за кариерен развој кој ќе ги поврзува младите, универзитетите и компаниите во реално време, со алатки за профилирање, мапи на вештини и индивидуализирани препораки.
- Фокус на дефицитарен кадар: да се понудат финансиски и академски стимули за студии во области каде што има реален недостиг, преку стипендии, ваучери, субвенции и гарантирани практики.
- Планирање со податоци: Министерството за образование и наука, во координација со Министерството за економија и труд и Министерството за социјална политика, демографија и млади, да развијат заеднички предиктивен модел за следење и предвидување на потребите на пазарот на труд. Овој модел би служел како основа за акредитација на студиски програми, утврдување уписни квоти и долгорочно образовно планирање во согласност со економските и социјалните приоритети на земјата.
- Квоти со одговорност: да се воведат ограничувања за масовен упис во струки со хроничен суфицит на кадар, со прецизни механизми за мониторинг и отчетност.
Да се создаде рамнотежа помеѓу образованието и економијата, значи да се инвестира во иднината на секој млад човек. Ова истражување нуди повеќе од анализа, тоа е повик за системска акција. Јазот во вештините бара податоци, партнерство и храброст за промена.
Ако сакаме генерација која не само што ќе биде вработена, туку и исполнета, мора да изградиме образовен модел кој учи за иднината, не за минатото. А тоа започнува со едноставно прашање: „Што ѝ треба на државата и како да ги подготвиме младите за тоа?“
Истражувањето е спроведено за дипломски труд на Ангела Огненоска по предметот Основи на бизнис-аналитика, под менторство на проф. д-р Виолета Цветкоска, Економски факултет – Скопје при УКИМ