Песокот е основа на сè, од изградба на облакодери до паметни телефони. Остриот песок (за разлика од заоблениот пустински песок) е клучната состојка во бетонот, додека силика песокот со висока чистота е неопходен за производство на силиконски чипови што ги напојуваат нашите дигитални уреди.
Сепак, немилосрдното извлекување на овој навидум изобилен ресурс ги турка речните системи до работ на колапс, раселувајќи ги заедниците и поттикнувајќи црн пазар од милијарди долари.
И покрај неговата критична улога во современото општество и урбаниот развој, еколошките и социјалните ефекти од ископувањето песок остануваат главно скриени од јавен надзор. Програмата за животна средина на ОН (Унеп) предупредува дека глобалната потрошувачка на песок надминува 50 милијарди тони годишно. Тоа е многу повеќе од проценетите стапки на природно надополнување од 15 до 20 милијарди тони годишно. И покрај ова, ископувањето на песокот останува главно нерегулирано, со разорни еколошки и социјални последици.
Реките се крвотокот на екосистемите и заедниците. Тие транспортираат седимент, обликуваат пејзажи и го одржуваат дивиот свет.
Но, студијата на истражувачи на реката Долен Меконг открива дека ископувањето песок ги исцрпува резервите на седимент со алармантно темпо, предизвикувајќи спуштање на речните корита и еродирање на бреговите. Сепак, новиот хај-тек надзор може да го подобри спроведувањето на прописите за ископување песок и да ја подобри отпорноста на овие заедници на речното корито.
Како што се зголемува нивото на морето и се намалуваат коритата на реките поради ископувањето песок во делтата Меконг, солената вода се шири понатаму во горните слатководни области. Ова ја загрозува земјоделската продуктивност во „садот со ориз“ во Југоисточна Азија. Ископувањето песок, исто така, ја поткопува деликатната рамнотежа на екосистемите како езерото Тонле Сап - клучен расадник за риби и извор на храна за милиони луѓе.
Реката Меконг во Азија тече низ шест земји, поддржувајќи повеќе од 60 милиони луѓе. Во Камбоџа, ископувањето песок стана индустрија од повеќе милиони долари, поттикната од градежниот бум поради кинеските инвестиции. По должината на реката Меконг тимот на истражувачи документирал места на тешка ерозија на брегот користејќи високотехнолошка опрема. Вои Ти, 43-годишна жителка на општината Рока Коанг, морала да ја премести својата куќа повеќе пати од 2016 година поради уривање на речните брегови - директна последица на ископувањето песок.
Иако постојните истражувања се фокусираат исклучиво на физичката штета, ископувањето песок ги еродира и културните и комуналните врски. Реките не се само извори на вода и храна. Тие можат да бидат духовни и културни сидра.
Во Камбоџа, традиционалните риболовни практики и светите места исчезнуваат бидејќи реките се лишени од седиментот. За заедниците кои со генерации живееле покрај овие водни патишта, загубата е голема, прекинувајќи ги врските со нивното наследство и идентитет.
Загубата на средствата за живот е еднакво поразителна. Рибарите и земјоделците, кои некогаш се потпирале на распродажбата од производите на реката, гледаат дека нивните приходи исчезнуваат.
Многумина се принудени да ги напуштат своите рурални домови во градовите, каде што често наоѓаат несигурна работа во лошо регулирани индустрии. Оваа миграција ги крши заедниците и дополнително ја оптоварува урбаната инфраструктура, создавајќи брановиден ефект на социјалните и економските предизвици.
Глобалната трговија со песок се проценува на над 2,3 милијарди американски долари (1,8 милијарди фунти) годишно, а побарувачката се предвидува да се удвои до 2060 година. Голем дел од оваа економска добивка е концентриран во богатите градови, додека трошоците се несразмерно на товар на локалните заедници во регионите на екстракција. Во многу области богати со песок, луѓето се соочуваат со раселување бидејќи нивните речни брегови еродираат и домовите пропаѓаат во водата.
Одржлива употреба на песокот
Сè поголем број организации, како што е добротворната организација за заштита на природата „Светски фонд за природата“ и „Унеп“, повикуваат на итна регулаторна интервенција и стратегии за алтернативни извори.
Построгите регулативи и спроведувањето на тие закони ќе обезбедат поодржливи извори на песок и ќе помогнат во спречувањето на нелегалните рударски активности. Развојот на алтернативни рециклирани градежни материјали, како што е произведен песок од индустриски нуспроизводи, може да го намали притисокот врз речните извори на песок. Откако ќе се извлечат или произведат, поправедната дистрибуција на тие ресурси може подобро да се постигне преку иницијативи за зачувување и вработување предводени од заедницата, на пример, такви кои можат да изградат отпорност и да го заштитат културното наследство на традиционалните практики.
Без интервенција, неконтролираната експлоатација на речен песок ќе продолжи да ги деградира екосистемите, да го загрозува дивиот свет и да ги влошува социјалните и економските нееднаквости. Владите, индустриските лидери и истражувачите мора да соработуваат за да обезбедат одржливо и правично управување со екстракцијата на песок. Додека не се случи тоа, глобалната побарувачка за песок не покажува знаци на намалување.
Извор: theconversation.com
Фото: Freepik