На 15 февруари 2013 година жителите на Чељабинск, Русија, беа сведоци на нешто застрашувачко. Астероид голем речиси 10.000 метрички тони ја проби атмосферата со брзина од над 64.000 км/ч. На само околу 20 км над градот, астероидот експлодира со сила од 30 до 40 пати посилна од атомската бомба во Хирошима.
Експлозијата скрши илјадници прозорци, оштети 7.200 згради во шест града и повреди повеќе од 1.500 луѓе, претежно од летечки парчиња стакло, додека љубопитните набљудувачи брзаа кон своите прозорци за да го видат брилијантниот блесок. Чудо е што никој не загинал.
Астероидите не ја погодуваат Земјата често, но кога ќе ја погодат, човештвото е ранливо. Последиците се движат од локално до регионално уништување. Следниот пат кога ќе се упати астероид кон Земјата, дали ќе бидеме подготвени? Одговорот ќе звучи како научнофантастичен заплет бидејќи се работи за планетарен одбранбен систем изграден од астрономи, вселенски агенции и научници од светот.
Како астероидите стигнуваат до Земјата
Астероидите се остатоци од пред повеќе од четири милијарди години. Некои се формирале од космичка прашина што никогаш не „пораснала“ доволно за да стане планета, додека други се фрагменти оставени од судири меѓу поголеми карпи. Овие објекти орбитираат околу Сонцето, понекогаш по стабилни патеки, понекогаш по непредвидливи. Астероидот станува закана само кога неговата орбита ја сече Земјината. Дали ќе стигне до Земјата, зависи од три фактори: аголот, составот и големината. Но, најважниот фактор од сите е големината. Објект со дијаметар од пет метри, приближно со големина на автомобил, може да го „преживее“ своето спуштање. Со ширина од 100 метри, астероидот има речиси сигурна шанса да стигне до површината. Само топлината од ударот може да ја стопи земјата, да создаде пожари и да предизвика сеизмички потреси. Ако го погоди океанот, цунамито што ќе се создаде би можело да ги опустоши крајбрежните региони.
Глобалната заедница што го набљудува небото
Во 1998 година Конгресот на САД ѝ додели на НАСА нова мисија - идентификување и следење објекти во близина на Земјата (NEOs), широки еден километар или поголеми. Во 2005 година задачата се прошири за да ги вклучи и сите објекти поголеми од 140 метри, што е прагот за потенцијално катастрофални удари. Оттогаш, НАСА има каталогизирано повеќе од 30.000 објекти и откриено стотици други.
Една од најважните опсерватории се наоѓа на врвот на планината Лемон во Аризона. Нејзината моќна камера го скенира ноќното небо снимајќи слики со широко поле. Софтверот го анализира секој кадар за да открие подвижни објекти. Секое ново откритие се споредува со постојните каталози. Доколку е ново, астрономите ја пресметуваат неговата орбита и ги испраќаат податоците до Центарот за мали планети на „Харвард“.
Телескопот на планината Лемон е само еден дел од глобалната мрежа. Астрономи од целиот свет, професионалци и луѓе кои тоа го прават како хоби, ги пријавуваат своите наоди до Центарот за мали планети. Ова ги вклучува соработниците од Планетарното друштво, меѓународна заедница која ги охрабрува вселенските истражувања и учеството на јавноста.
Овие очи на небото помагаат брзо да се потврдат новите астероиди. Кога Центарот за мали планети дознава за ново откритие, ја известува глобалната мрежа. Потоа, набљудувачите низ целиот свет ги доставуваат своите видувања. Повеќе видувања значат повеќе точки на податоци, а повеќето точки на податоци ги прават орбиталните пресметки поточни.
Една програма што се истакнува во ова е „Спејсвач“, која работи од Националната опсерваторија „Кит Пик“. Нивниот телескоп од 0,9 метри е специјализиран за следење. Може да го сними движењето на астероидот низ четири точки на податоци за околу 20 минути. Комбинирајте го тоа со податоци од набљудувачи во други делови од светот и астрономите можат да го одредат патот на астероидот со голема прецизност.
Следна фаза на откривање
И покрај оваа глобална будност, одбраната на Земјата има големи слепи точки. Многу астероиди се потемни и речиси и да не рефлектираат видлива светлина, што ги прави речиси невозможни за откривање од Земјата, сè додека не се доближат многу. Земјините телескопи, исто така, не можат да го скенираат целиот Сончев Систем поради атмосферските ограничувања и зависноста од рефлектираната сончева светлина.
За да го затвори овој јаз, НАСА изградила вселенски телескоп дизајниран да детектира астероиди користејќи инфрацрвена, а не видлива светлина. Неговите инфрацрвени сензори ќе детектираат и светли и екстремно темни објекти до 30 милиони милји оддалеченост од Земјата.
Претворање на откривањето во одбрана
Во 2021 година, НАСА го направи првиот голем чекор кон активна планетарна одбрана со Тестот за двојно пренасочување на астероид, или ДАРТ. Неговата мисија беше едноставна - да се удри вселенско летало во астероид за да се види дали може да ми ја промени траекторијата.
Целта беше Диморфос, месечина од 160 метри што орбитира околу поголемиот астероид Дидимос. Диморфос не беше закана за Земјата, но неговата големина го направи идеален тест. НАСА очекуваше ударот да ја скрати орбитата на Диморфос околу Дидимос за најмалку 73 секунди. Наместо тоа, орбитата се намали за 32 минути. Мисијата ги надмина очекувањата и докажа дека дури и релативно мало вселенско летало може да ја промени траекторијата на многу поголем објект, под услов да има доволно време за предупредување.
Зошто будноста е важна
Астероидите ретко ја погодуваат Земјата, но се приближуваат почесто отколку што мислат повеќето луѓе. Со илјадници неоткриени објекти, а некои се откриени само неколку дена пред да поминат покрај Земјата, континуираното следење останува наш најголем штит. Системот за одбрана на Земјата, создаден од човекот, сè уште се развива, но не е научна фантастика. Тоа е вистинска, координирана, меѓународна мисија за заштита на нашиот свет.
Извор: interestingengineering.com
Фото: Freepik