ЕУ се соочува со сè посериозни демографски предизвици кои ја загрозуваат одржливоста на нејзините економии и социјални системи.
Податоците на „Евростат“ покажале дека стапката на фертилитет паднала на рекордно ниско ниво, додека уделот на постарото население расте, а јазот помеѓу потребите на пазарот на трудот и отпорот кон имиграцијата се проширува.
Пад на стапките на наталитет
Во 2023 година во ЕУ се родени 3,67 милиони деца; околу 5,4 % помалку отколку во 2022 година и тоа е најниска стапка од почетокот на статистиката во 1961 година. Стапката на фертилитет изнесува 1,38 живородени деца по жена, што е далеку под 2,1 потребни за едноставна репродукција.
Најниските стапки се забележани во Малта (1,06) и Шпанија (1,12), а највисоките во Бугарија (1,81) и Франција (1,66). Просечната возраст на жените при раѓањето на нивното прво дете во ЕУ е 29,8 години - најниска во Бугарија (26,9) и највисока во Италија (31,8). Овој тренд на одложување на мајчинството го намалува вкупниот број на деца што жените ги имаат во текот на својот живот.
Стареење на населението
Стареењето на населението врши дополнителен притисок врз демографската слика на ЕУ. Овој притисок може да се изрази преку таканаречениот коефициент на зависност од возраста - кој го претставува уделот на лицата на возраст од 65 години и повеќе во однос на бројот на лица на работоспособна возраст, од 15 до 64 години. На почетокот на 2024 година индексот за ЕУ бил 33,9 %, што значи дека имало околу 34 постари лица на секои 100 лица на работоспособна возраст. Најниските коефициенти се забележани во Луксембург (21,7 %) и Ирска (23,6 %), а највисоките во Италија (38,4 %) и Португалија (38,2 %).
Имиграцијата како неопходност
Со оглед на намалувањето на стапката на наталитет и стареењето на населението, имиграцијата се појавува како клучен фактор за одржување на работната сила и економскиот раст во ЕУ.
Во 2022 година околу 5,1 милиони имигранти дошле во ЕУ од земји надвор од Унијата, што е повеќе од двојно во споредба со бројот во 2021 година. Најголем број примиле Германија (1,6 милиони), Шпанија (860.000) и Италија (334.000).
Имигрантите имаат повисоки стапки на наталитет
Бидејќи плодноста кај жените родени во ЕУ опаѓа, оние родени надвор од ЕУ често имаат повисоки стапки на наталитет, што придонесува за вкупниот број раѓања. Миграцијата на тој начин помага во одржувањето на демографската рамнотежа. Во 2023 година околу 23 % од децата родени во ЕУ имале мајки родени надвор од земјата, вклучувајќи ги и жените родени надвор од Унијата.
Имиграцијата како проблем
Сепак, имиграцијата е многу чувствително политичко прашање. Во многу земји од ЕУ радикалната десница добива на сила, главно поради спротивставувањето на имиграцијата. Овој отпор често произлегува од стравот дека доаѓањето на голем број странци би можело да ги загрози националниот идентитет, јазикот и традициите на домашното население.
Постојат и грижи за можната врска помеѓу имиграцијата и зголемувањето на криминалот и тероризмот, иако овие врски често се статистички претерани - истражувањата покажуваат дека кривичното дело е пет пати поверојатно да се појави во медиумите ако го изврши странец. Дополнително, некои граѓани се плашат дека поголемата конкуренција на пазарот на трудот би можела да доведе до пониски плати и понесигурни услови за работа.
Неповолна демографија на југот од ЕУ
Додека сите земји од ЕУ се соочуваат со демографски предизвици, јужните земји членки како што се Шпанија и Италија имаат пониски стапки на наталитет и постаро население од северните земји: Франција, Шведска или Ирска.
Овие разлики се резултат на комбинација од економски, културни, социјални и институционални фактори.
Семејни и социјални политики
Една од причините е тоа што северните земји од ЕУ, особено нордиските земји, воведоа робусни системи за социјална поддршка, како што се отсуство од работа поради породилно и татковство, флексибилно работно време, субвенционирана грижа за деца и даночни олеснувања за семејства со деца. Овие мерки овозможуваат усогласување на родителството и вработувањето, особено за жените.
Културни модели и родови норми
Во потрадиционалните општества во Јужна Европа родовата нееднаквост во семејниот живот е поголема - грижата за децата и домаќинството честопати паѓаат исклучиво на жените. Во северните општества улогите се поеднакви, а татковците имаат поголеми права и навики за учество во одгледувањето деца. Како резултат на тоа, многу жени во јужните земји го одложуваат или се откажуваат од мајчинството ако сакаат да ја продолжат кариерата.
Економска несигурност и пазарот на трудот
Високата невработеност кај младите, несигурните работни места и долгото чекање за стабилен приход и домување се уште една карактеристика на јужните економии. Младите луѓе често доцна го напуштаат домот на своите родители, доцна основаат семејства и живеат во несигурни услови за живот подолго. На пример, во Шпанија невработеноста кај младите во 2023 година била околу 28 %, во Хрватска околу 19 %, а во Германија под 6 %.
Северните земји имаат повеќе имигранти кои често се помлади и имаат повеќе деца, што го подобрува фертилитетот на национално ниво. Во јужните земји од ЕУ овој удел е помал, а миграцијата често е насочена кон надвор.
Колапсот би можел да се случи наскоро
Според проекциите на „Евростат“ и ОЕЦД, ЕУ ќе достигне критичен сооднос на постари лица и работоспособни лица околу 2050 година, со повеќе од 56 пензионери на секои 100 работоспособни лица. Во некои земји овој сооднос ќе биде уште подрастичен - на пример, во Италија, Грција, Португалија и Хрватска.
Доколку стапката на наталитет не се зголеми дотогаш и пензискиот и здравствениот систем не се реформираат, можно е да се очекува финансиски колапс на пензиските фондови, пад на продуктивноста и економскиот раст, драстично намалување на јавните услуги и социјални и политички тензии поради генерациски конфликти.
Некои демографи предупредуваат дека во периодот 2035-2040 година може да започне сериозна дестабилизација на пазарот на трудот во сектори како што се здравството, грижата и образованието.
Извор: index.hr
Фото: Freepik