Благодарение на огромните приходи од нафта и гас, најголемиот светски фонд за национално богатство ја претвори Норвешка во финансиска сила, но критичарите денес предупредуваат дека раскошната социјала, ниската продуктивност и опаѓачките резултати кај учениците се знаци на подлабока криза.

Со децении Норвешка се сметаше за ретка економска приказна за успех: мала и оддалечена земја што стана финансиски гигант благодарение на откритието на природни ресурси и претпазливото, конзервативно управување со новото богатство.

Но денес, со суверениот фонд вреден повеќе од 2 билиони долари, приближно 340.000 долари по жител, сè повеќе набљудувачи сметаат дека токму овој успех ја закочува скандинавската земја на социјален, економски, па дури и на научен план.

Како нафтата ја промени Норвешка


Норвешка покажува отпорност дури и при драматичен пад на цените на енергентите, а нејзината валута останува релативно стабилна и покрај глобалните геополитички тензии.

Долги години, главната забелешка на Норвежаните беше што државата премногу строго го контролира фондот - само 4 отсто од неговата вредност се користи за државниот буџет и води крајно конзервативна инвестициска политика.

Но овие поплаки беа придушени од економската стабилност на земјата, ниската невработеност, универзалното здравство и образование и дарежливите социјални програми, како што се продолжени бенефиции за невработени, 49 недели платено породилно отсуство и постојано високи позиции во рангирањата за еднаквост на доходот.

Сепак, нови грижи сè повеќе се појавуваат во Осло: дали ова огромно богатство довело до непромислени јавни инвестиции, покриени со заштитната мрежа на фондот? Некои критичари сметаат дека фондот ги направил Норвежаните премногу задоволни од себе, не гледајќи потреба за напредок, така што станаа демотивирани, подготвени да толерираат буџетски дефицити бидејќи нивните пензии се гарантирани.

Пад на резултатите кај учениците

Комбинацијата на големите приходи од енергија и социјалната политика насочена кон широка еднаквост денес за многумина претставува закана за долгорочното економско здравје на Норвешка. Сè повеќе Норвежани се чувствуваат како да добиле лотарија: работат четири дена во неделата, по четири часа дневно, и уживаат живот исполнет со викенди во вили, возење велосипед и време за семејството.

И покрај дарежливата имиграциска политика, Норвешка тешко наоѓа квалификувана работна сила, особено во инженерските професии. Воедно, поради еднаквите плати, дури и работници со пониски вештини земаат релативно високи плати, што придонесува за растечките трошоци на норвешките извозни производи.

Во неодамна објавената книга „Земја што стана премногу богата“ од Мартин Бек Холте, авторот тврди дека Норвешка економски е закочена, живеејќи од богатството наместо да создава нови извори на продуктивност.

Покрај бавниот економски раст, Холте наведува податоци според кои Норвешка не го добива очекуваниот поврат од инвестициите во своите граѓани. Пример: просечното отсуство од работа поради боледување изнесува 27,5 дена годишно, што е највисоко меѓу земјите на ОЕЦД и четири пати над просекот. Резултатите на учениците на меѓународните тестови по наука, математика и читање опаѓаат веќе една деценија и сега се под просекот на ОЕЦД, иако државата вложува речиси двојно повеќе по ученик од другите. Домашната задолженост на норвешките семејства е највисока во ОЕЦД.


Книгата предизвика национална дебата: распродадена е за неколку часа, печатена во дополнителни тиражи и досега продадена во 56.000 примероци, што е исклучителна бројка за држава со големина на Норвешка, особено за ненаучна литература. Милионерот Јан Петер Сисенер потрошил десетици илјади круни за да им испрати примерок на секој пратеник и министер, нарекувајќи ја „книгата на расипништвото“.

Холте, 46-годишник и дипломец на Норвешката школа за економија, нуди многу примери за јавни проекти кои се покажале како неисплатливи, со трошоци над првичниот буџет, пролонгирани рокови и слаба економска оправданост. Иако некои економисти ја критикуваат книгата поради голем број неточности, многу други од академската и јавната сфера го поддржуваат тврдењето дека Норвешка би требало да биде уште побогата отколку што е.

И покрај тоа што фондот остварува огромна добивка преку инвестиции во акции, технологија и вештачка интелигенција, Холте тврди дека овие сектори заедно со истражувањата и развојот стагнираат. Тој обвинува дека институциите повеќе немаат потреба за раст и подобрување, со што земјата се наоѓа во научна криза.

Наместо да привлекува иноватори и претприемачи за нови достигнувања, Норвешка гледа како тие заминуваат, обесхрабрени од даночната политика што ја доживуваат како казна за успех, а во корист на граѓани кои би можеле да работат, но избираат да не го прават тоа.

- Се обидов да пишувам така што ќе ги налутам луѓето - или за добро или за лошо - вели Холте. Тој се залага за драстично намалување на даноците и ограничување на државните трошоци со цел Норвешка да се врати кон продуктивна економија.

- Станавме наследници, на нашите банкарски сметки имаме пари вредни колку шест плати и тоа ни овозможува да го избереме полесниот пат. Го уништуваме најголемиот потенцијал што го имала една западна земја во модерната историја - вели тој.

Извор: Ynetnews.com
Фото: Freepik