Вовед
Атријалната фибрилација (AF) е најчестата перзистентна срцева аритмија која се јавува кај возрасни и нејзината појава значително го зголемува ризикот од мозочен удар, срцева слабост и влошување на животниот квалитет. Во последните неколку години многу клинички студии и напредокот во кардиологијата доведоа до ревидирање на стратегиите за третман на оваа аритмија. Според новите насоки објавени во 2024 година од Европското здружение на кардиолози (ESC), атријалната фибрилација сега се третира со нагласена индивидуализација на терапијата и интегриран пристап кој го вклучува и пациентот во процесот на одлучување.
Главниот концепт кој ги води овие насоки е AF-CARE – пристап кој се фокусира на пет столба за третман на атријалната фибрилација: управување со коморбидитети и ризик-фактори, превенција на мозочен удар, контрола на срцевиот ритам и фреквенција, евалуација и следење на терапијата, како и активно учество на пациентите во целиот процес. Овие нови насоки го нагласуваат холистичкиот и персонализиран пристап, кој ги вклучува сите аспекти на здравјето на пациентите.
1. Управување со придружни болести и ризик-фактори (C – Comorbidities)
Препораките од ESC ги истакнуваат важноста на управувањето со придружни болести и ризик-фактори кај пациенти со атријална фибрилација. Коморбидитетите, како што се хипертензија, дијабетес, дебелина и опструктивна апнеа при спиење се меѓу најголемите фактори на ризик за развој на AF. Контролирањето на овие фактори не само што ја подобрува контролата на аритмијата, туку може да го намали ризикот од мозочен удар и да го подобри квалитетот на животот на пациентот.
• Хипертензија: Високиот крвен притисок е еден од главните фактори кои го поттикнуваат развојот на AF. Препораките советуваат редовно мониторирање и употреба на антихипертензивни лекови. Примената на диуретици, АЦЕ-инхибитори и калциумски блокатори е најчесто препорачаната терапија.
• Дијабетес: Пациентите со дијабетес имаат поголем ризик за развој на AF, како резултат на оштетување на кардиоваскуларниот систем. Третманот вклучува користење на SGLT2 инхибитори, кои не само што ја подобруваат контрола на гликемијата, туку имаат и корист во третманот на срцева слабост, која често се јавува кај пациенти со AF.
• Дебелина и физичка неактивност: Обезбедувањето програми за физичка активност и намалување на тежината кај пациенти со дебелина е клучно. Намалувањето на тежината од најмалку 10 % може да има значајно позитивно влијание на честотата на нападите на AF и контролата на срцевиот ритам.
• Опструктивна апнеа при спиење: Опструктивната апнеа при спиење може да ја влоши AF, поради нарушувањето на кислородниот статус во крвта и зголемување на срцевиот стрес. Примената на CPAP (континуиран притисок на воздух) терапија е препорачана за третман на оваа состојба.
Овој сеопфатен пристап кој вклучува и управување со животните навики, како што се намалување на алкохол и пушење, е пресуден за намалување на ризикот од нови епизоди на AF и подобрување на долговечноста.
2. Превенција на мозочен удар и тромбоемболија (A – Avoid Stroke)
Мозочните удари и тромбоемболиите се меѓу најсериозните компликации на AF, поради што превенцијата е основен приоритет во третманот. Европското здружение на кардиолози ги редефинирало насоките за антикоагулантна терапија врз основа на најновите клинички податоци.
• CHA₂DS₂-VASc скала: Оваа скала е клучна за проценка на ризикот од мозочен удар. За пациенти со низок ризик (CHA₂DS₂-VASc = 0 за мажи и 1 за жени), антикоагулација може да не е потребна. Меѓутоа, за пациенти со повисок ризик (CHA₂DS₂-VASc ≥ 2), препорачувањето антикоагуланси е задолжително.
• Орални антикоагуланси (DOACs): Директните орални антикоагуланси (apixaban, dabigatran, rivaroxaban и edoxaban) продолжуваат да бидат терапија од прва линија кај пациентите со AF. За разлика од витамин К антагонистите (како варфарин), DOACs нудат предности во поглед на побрзо дејство, помала потреба за мониторирање и помал ризик за компликации како што е хематурија или крвавење.
• Антикоагулација по аблација: За пациенти кои се подложени на катетерска аблација за AF, антикоагуланси се препорачуваат и по аблацијата, дури и ако се постигне успешно обновување на синусниот ритам, со цел да се спречи формирањето на тромбоемболии.
• Не се препорачува комбинирана антикоагулантна и антитромбоцитна терапија за превенција на исхемичен мозочен удар, освен во специфични ситуации.
3. Контрола на срцевиот ритам и фреквенција (R – Rhythm and Rate)
Контролата на срцевиот ритам и фреквенција е фундаментален аспект на третманот на AF. Во новите насоки, ESC препорачува активна контрола на ритам, како и стратегија за контрола на фреквенцијата кај пациенти со симптоматска аритмија.
• Контрола на Ритам: Ова вклучува употреба на антиаритмици (како амјодарон и флекаинид) и катетерска аблација. За пациенти кои не одговараат на медикаментозниот третман, аблацијата останува важна опција, со цел стабилизација на ритамот и намалување на симптомите.
• Контрола на фреквенцијата: За пациенти со AF и континуирано забрзан срцев ритам, се препорачуваат бета-блокатори (метопролол, атенолол), калциумски блокатори (верапамил, дилтиазем) или дигиталис, за да се контролира фреквенцијата и да се намалат симптомите.
Контролата на ритамот е посебно важна кај пациенти со срцева слабост, каде што нормализацијата на ритамот може да го подобри функцијата на левата комора и да ја намали прогресијата на срцевата слабост.
4. Процена и следење (E – Evaluate and Follow-Up)
Сеопфатната евалуација и следење на пациентите со AF е од суштинско значење за успешен третман и оптимални резултати. ESC препорачува редовно следење на пациентите, како и динамичка адаптација на терапијата, врз основа на ефикасноста и појавата на несакани ефекти.
• Мониторирање на ритамот: Современи технологии, како паметни часовници и апликации за следење на здравјето, се сè повеќе користени за редовно следење на срцевиот ритам и детектирање на епизоди на AF во реално време.
• Пресметка на ризик: Пациентите треба редовно да бидат проценети врз основа на ризик-скалите (CHA₂DS₂-VASc и HAS-BLED) за да се процени нивниот ризик од мозочен удар и крвавење.
Заклучок
Годишните насоки за атријална фибрилација од Европското здружение на кардиолози претставуваат значајни напредоци во персонализираниот третман на оваа аритмија. За разлика од претходните препораки, новите насоки нагласуваат интегриран пристап за третман на коморбидитети, превенција на мозочни удари, контрола на ритамот и фреквенцијата и активна процена на терапијата. Моделот AF-CARE има цел да го подобри животниот квалитет на пациентите, да го намали бројот на компликации и да ја зголеми долговечноста.
Автор: асс. д-р Енес Јашари