Во срцето на Западен Балкан со векови опстојувала древна традиција на тетовирање, пренесувана низ генерации од цврстите раце на мајките.
Познат како „сечење“, овој ритуал бил многу повеќе од декоративен - бил света практика вкоренета во заштитата, идентитетот и припадноста.
Иако се поврзува со католичките Хрвати во Босна и Херцеговина и делови од далматинскиот регион на Хрватска, се практикувал и кај Албанките и Влаинките, што укажува на длабоко, претхристијанско потекло кое датира од доаѓањето на Словените на Балканот.
Трагите од овој обичај датираат од илирскиот период, иако научниците го документирале во 19 век. Денес е во голема мера заборавено, но некогаш било широко распространето. Оставало видливи траги на кожата, но уште подлабоки во меморијата и традицијата.
Сепак, практиката не била универзално прифатена - источните православни Словени, на пример, не го одобрувале обичајот, честопати гледајќи на него со презир.
Кон крајот на 19 век археологот Чиро Трухелка почнал да ги документира овие тетоважи, станувајќи еден од првите научници што ги проучувале и илустрирале. Потоа следувала работата на д-р Леополд Глик, кој објавил детален извештај во Виена во 1894 година под наслов „Тетовирање на кожа кај католиците во Босна и Херцеговина“.
Тетоважите најчесто се нанесувале кај млади девојки, понекогаш и кај момчиња - почнувајќи од шестгодишна возраст. Процесот обично се одвивал помеѓу празникот Свети Јосиф во март и празникот Свети Јован Крстител во јуни, двата датуми богати со културна и религиозна симболика.
Жените тетовирале видливи делови од своите тела - раце, зглобови, образи, веѓи, дури и позиции веднаш под вратот - со симболи поврзани и со христијанското верување и со претхристијанските духовни традиции. Момчињата обично биле тетовирани на десната рака, градите, челото или на показалецот.
Најчесто користени симболи биле крст, ленти слични на алка, мотиви слични на ограда и дизајни на гранки.
Се појавувале и пагански елементи во овие дизајни - едноставни кругови поврзани со традиционалните танци, односно ора. Резултатот бил мешавина од христијански и пагански слики, споени не со контрадикција, туку со континуитет, симболизирајќи ги природата, семејството и верата.
Британскиот антрополог Едит Дарам, позната по своите обемни истражувања на Балканот, понудила едно од најјасните толкувања на овие шари. За време на нејзината теренска работа во албанските висорамнини, таа можела да го дешифрира значењето на одредени католички мотиви само откако се консултирала со локалните Албанци.
Тие објасниле дека малите линии што се околу полукруг на древен надгробен споменик претставуваат светлина - што произлегува и од сонцето (Dielli) и од месечината (Hëna), при што втората често е прикажана како полумесечина. Ова откритие помогнало да се преформулираат дизајните што се гледаат во босанските католички тетоважи, не само како произволни декоративни елементи, туку и како стилизирани претстави на природните сили - сончеви зраци, месечина и божествени симболи - што одразуваат почит кон небесниот свет.
Традицијата на тетовирање почнала да бледнее по Втората светска војна, особено со подемот на социјалистичка Југославија, која ги обесхрабрила народните обичаи и религиозните изрази. До средината на 20 век практиката во голема мера исчезнала, преживувајќи само на истрошената кожа на постарите жени во оддалечените села.
Овие тетоважи, некогаш знаци на духовна сила и семејна поврзаност, полека биле заменети со нови општествени норми и идеологии. Сепак, денес има тивко оживување. Низ делови од Хрватска и Босна и Херцеговина модерните уметници за тетоважи почнале да ги реинтерпретираат традиционалните мотиви користејќи современи техники.
Извор: rarehistoricalphotos.com
Фото: Rare Historical photos/Wikipedia