Од некогашните моќни индустриски гиганти што функционираа на територијата на поранешна Југославија, денес останаа само траги од минатото – напуштени фабрики, натрупани долгови и сеќавања на луѓето што некогаш работеа во нив. Многумина со носталгија се присетуваат на претходната индустриска ера, која вработуваше десетици илјади работници и беше гордост на целата земја.
Остатоци од минатото
Еден од симболите на тој златен период беше „Агрокомерц“, кој го нарекуваа „економско чудо“. Овој гигант обединуваше дури 59 фабрики и произведуваше околу 400 различни производи, а во неговите погони работеа над 13.000 работници. Сепак, од старата слава остана само името, а пред десетина години долгот на компанијата достигна 125 милиони евра.
Во своето време „Агрокомерц“ го снабдуваше целиот пазар на Југославија и извезуваше во 30 земји, остварувајќи годишен приход од половина милијарда долари. Денес, од тие времиња останаа само спомени.
Ако ги прашате денешните млади што е ТАС, малкумина ќе знаат дека тоа била некогашната фабрика за автомобили Сараево (Творници аутомобила Сарајево). Основана во 1969 година преку партнерство со „Фолксваген“, првиот автомобил што тука се склопил била легендарната „буба“.
Во 70-тите години ТАС доживеал вистински подем. Фабриката произведувала популарни модели како „голф“, од чии хали излегувале до 15.000 возила годишно. Со појавата на „голф 2“, производството достигнало дури 25.000 автомобили годишно, па и повеќе.
Во истиот град работела и прочуената „Фабрика за мотори Сараево“ (ФАМОС), која пред војната вработувала 12.000 луѓе во 12 фабрики низ Босна и Херцеговина. Годишниот приход на компанијата изнесувал 400 милиони долари, а само од продажбата на мотори и делови за „Мерцедес-Бенц“ остварувала заработка од 15 милиони долари.
Меѓу некогашните гиганти бил и „Шипад“, симбол на успешната дрвопреработувачка индустрија. Оваа компанија, позната по квалитетниот мебел, во најдобрите денови вработувала 80.000 луѓе и имала организирано производство дури и во САД. Била бренд со светска репутација, но како и многу други големи компании, на крајот пропадна.
„Инцел“ - гигант во хемиската индустрија
Сигурно постарите се сеќаваат дека индустрискиот комплекс „Инцел“ некогаш бил симбол на моќната бањалучка економија.
Индустрискиот комплекс „Инцел“ некогаш бил гигант во хемиската индустрија, составен од фабрики како „Целулоза“, „Вискоза“, „Електролиза“ и други. Овој комплекс вработувал околу 6.500 работници и извезувал производи во вредност од над 100 милиони долари. Денес, повеќето хали се напуштени, а на нивно место се изградени приватни универзитети, бизниси и магацини.
Бања Лука се гордеела и со „Руди Чајевец“, компанија основана во 1950 година. Оваа фирма произведувала електроника за воената индустрија, радиоприемници за автомобили, компјутерски радарски системи, камери и медицинска електроника. Во нејзините хали, кои опфаќале 84.000 квадратни метри, работеле 10.500 луѓе.
Во фабриките на „Чајевец“ некогаш се произведувале телевизори, микропроцесори и софистицирана медицинска опрема. Денес, на истото место се наоѓаат бутици, кафулиња и продавници со увозна стока од Кина и Турција.
Посебно место на оваа листа зазема сараевскиот „Енергоинвест“, кој пред војната бил прогласен за петта најуспешна компанија во Источна Европа. Оваа фирма склучувала договори вредни стотици милиони долари, а само во 1989 година остварила профит од 580 милиони долари, додека во нејзините погони работеле 54.700 луѓе.
Меѓу некогашните економски џинови бил и „Соко“, кој во Југославија вработувал 6.000 луѓе и произведувал делови за авиони како „боинг“ и „ербас“. Во неговите погони биле создадени дури 16 типа авиони, како и хеликоптери и воена опрема.
Причини за пропаста
Колку што е фасцинантен поранешниот успех на овие компании, толку се интересни и причините за нивниот пад.
Економистот Миленко Станиќ истакнува дека главниот проблем бил недостигот на поддршка од државата. Тој додава дека лошото управување по приватизацијата дополнително ја влошило ситуацијата.
Пропаста на овие некогашни економски гиганти остави длабоки последици врз економијата, но и врз животите на илјадници работници кои ги загубија своите работни места и економската сигурност. Од поранешните индустриски гиганти останаа само празни хали, долгови и спомени на времињата кога југословенските компании беа познати и ценети во светот.
Извор:
Biznis.telegraf.rs
Фото:
Wikipedia/
Wikipedia